Eşyanın Kıymet Vergilendirilmesi – AB Akademi

     İthal Eşyanın Kıymet Vergilendirilmesi     

Eşyanın Kıymeti

İthal vergilerinin tahsili bakımından, vergi matrahının oluşturulmasında referans alınan en önemli unsurlardan birisi de Gümrük İstatistik Tarife Pozisyonunun (GTİP) tespitinden sonra “Eşyanın Kıymeti” dir.

Hükümetler mallar üzerinde iki tür vergi uygulaması yapmaktadır.

“Spesifik Vergiler” (Spedfic Taxes)

Mal ve Hizmetlerden alınan vergilerde, vergi matrahının (vergi nispetinin) uygulandığı ölçünün gerçek değer olmasıdır. Bazı dolaylı vergiler ağırlık, hacim, kilovat / saat tutarı gibi fizik ölçü birimleri üzerinden alınır. Bu vergilere (Spesifik Vergiler) adı verilmektedir.

“Ad Volarem Vergiler” (Ad Valorem Taxes)

Mal ve Hizmetlerden alınan vergilerde, vergi matrahının (vergi nispetinin) uygulandığı ölçünün gerçek değer olmasıdır. Fizik ölçüler vergilemede göz önüne alınmaz; bunun yerine malın değeri matrah olarak alınır.  Bu vergilere “Ad Volarem Vergiler” adı verilmektedir.

Örnek

Bir paket sigaradan veya bir litre benzinden 100 lira vergi alması “Spesifik Vergiyi” anlatır.

Bir kilo peynirin satış değeri üzerinden % 8 Katma Değer Vergisi alması ise, “Ad Volarem Vergiyi” anlatır.

Vergilendirme Sistemi

Hükümet bir maldan spesifik vergi alınca, her şeyden önce malın arz fiyatı spesifik vergi kadar artar. Diğer taraftan hükümetin mallar üzerinden aldığı spesifik ad volarem verginin üreticiler (satıcılar) ve tüketiciler (alıcılar) arasında bölüşül­mesine, vergi yansıması denir. Spesifik bir verginin tüketiciler tarafından ödenen kısmı, verginin vergi öncesi piyasa fiyatında yol açtığı artışa eşittir.

Örneğin bir litre benzinin vergi öncesi piyasa fiyatı 5.-TL, vergi sonrası fiyatı da 7.-TL ise, hükümetin bir litre benzinden aldığı spesifik verginin 2.-TL’ si tüketici tarafından ödenir. Verginin üreticiler tarafından ödenen kısmı ise, vergi ile verginin tüketici tarafından ödenen kısmı arasındaki farka (verginin tüketici tarafından ödenmeyen kısmına) eşittir.

Örneğin yukarıdaki örnekte hükümetin bir litre benzinden aldığı spesifik vergi 3.-TL ise, verginin üretici tarafından ödenen kısmı (3.-TL – 2.-TL = 1.-TL’dir.)

Gümrük vergilerinde’ de bu iki esas üzerinden vergilendirme yapılmaktadır.

Ağırlık Üzerinden Vergilendirme  
(Spesifik Vergiler)  

Kıymet Üzerinden Vergilendirme
(Ad Valorem Vergiler)

A- Ağırlık Üzerinden Vergilendirme

Vergiler, eşyanın ağırlığı, hacmi, sayısı gibi nicel özellikleri üzerinden alınır. Brüt ağırlığa atıfta bulunulan hallerde, eşyanın kendi ağırlığı ile tüm ambalaj maddeleri ve kapların ağırlığı toplamı dikkate alınır.

Net ağırlığa veya sadece ağırlığa atıfta bulunulan hallerde eşyanın kendi ağırlığı esas alınır. Brüt ağırlığı üzerinden vergiye tabi eşya ambalajsız gelirse, bulunduğu haldeki ağırlığı üzerinden vergiye tabi tutulur.

Değişik vergi oranlarına ve aynı zamanda brüt ağırlığı üzerinden vergiye tabi eşyanın aynı ambalaj içinde gelmesi halinde eşya net ağırlığı üzerinden tartılır ambalaj ağırlığı orantılı olarak net ağırlığa ilave edilir.

Ağırlık üzerinden vergiye tabi eşyanın alışılagelen ambalaj niteliğinde olmayan kutu, kılıf ve mahfazalarının gümrük vergisi oranları, içindeki eşyanın vergi oranından daha yüksek bulunduğu takdirde, kendilerine ait tarife pozisyonu üzerinden vergiye tabi tutulur.

B- Kıymet Üzerinden Vergilendirme

Vergide adalet prensibi kapsamından, ithalat vergilerinin bütün dünyada çok büyük oranda ad valorem temelde uygulanmaktadır.

Ülkemizde, İthalat Rejimi Kararı ile yayınlanan gümrük vergilerinin büyük ölçüde ad valorem esasa göre tespit edildiğini görmekteyiz.

İşlenmiş tarım ürünleri üzerinden alınan ve gümrük vergileriyle eş etkili olan “Tarım Payı Fonu“ tahsilatında ise spesifik vergilendirme esas alınmaktadır.

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT 7.Maddesi) ve Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Gümrük Kıymet Sözleşmesi 

Gümrük Kıymetinin Tespiti  İle İlgili Kurallar Bakımından, Türkiye’nin de dahil olduğu büyük çoğunluktaki ülkelerde  Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Anlaşması (GATT’ın 7. maddesin) de kendini bulan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) “Gümrük Kıymet Sözleşmesi” hükümleri benimsenmiştir.

Ülkemiz, bu sözleşme hükümlerini imzalamış ve sözleşme hükümlerini 4458 sayılı Gümrük Kanunu kapsamına alarak ilgili kanun maddelerini de yer vermiştir.
Gümrük Kanunu Madde 23 ila 31 

Eşyanın Satış Bedeli

İthal eşyasının gümrük kıymeti, satış bedelidir. Diğer bir deyişle eşya için alıcı tarafından fiilen ödenecek olan fiyattır.

Bu duruma göre, eşyanın gümrük vergisine esas alınacak kıymetinin, fatura kıymeti olacağını söylemek yanlış bir ifade sayılmamalıdır. Eşya için gerçekte ne değer ödendi ise eşyanın kıymeti bu değer olmaktadır. Ancak, eşyanın fatura kıymetinin, Kıymet Sözleşmesine göre bazı düzeltmelere tabi tutulması gerekmektedir. Başka bir deyişle, satış bedelinin eşyanın kıymeti olarak kabul edilebilmesi için bazı ön koşullar bulunmaktadır.
Gümrük Kanunu Madde 24

Eşyanın alıcısı  tarafından elden çıkartılması veya kullanımı hiçbir kısıtlamaya tabi olmamalıdır. Eşyanın fiyatı, kıymeti tespit edilemez bir koşul veya edim konusu olmamalıdır. Eşyanın alıcısı tarafından değerlendirilmesi sonucunda, elde edilen hasılanın bir bölümü, doğrudan veya dolaylı olarak satıcıya intikal etmemelidir. Aksi takdirde, hasılanın satıcıya intikal eden kısmı eşyanın kıymetine ilave edilir. Alıcı ile satıcı arasında herhangi bir ilişki bulunmamalı;  ilişki varsa bu durum satış bedelini etkilememiş olmalıdır.

Eşyanın Gümrük Kıymetine Yapılacak İlaveler 

Alıcı tarafından üstlenilen komisyonlar. Alıcı tarafından yurt dışından temin edilen ve gümrük işlemleri sırasında ithal eşyası ile tek eşya muamelesi gören kaplar ile ambalajların maliyeti. İthal eşyasının, üretimi veya ihracında kullanılmak için sağlanan mal ve hizmetler için yapılan ödemeler.

Fiyata dahil edilmemiş olup alıcı tarafından ödenecek “ROYALTİ” ve “LİSANS” ücretleri. İthal eşyasının Türkiye’de değerlendirilmesinden oluşan hasılanın dolaylı veya doğrudan satıcıya intikal eden kısmı. İthal eşyası için, Türkiye’deki giriş liman ve yerine kadar yapılan nakliye ve sigorta giderleri ile eşyanın giriş liman ve yerine kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme ve elleçleme giderleri.
Gümrük Kanunu Madde 25 -26

Eşyanın Gümrük Kıymetine Dahil Edilmeyecek Giderler

İthal eşyasının fiilen ödenen veya ödenecek fiyatından ayırt edilebilmeleri koşuluyla aşağıdaki giderler gümrük kıymetine dahil edilmez.

Eşyanın, Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi ile Türkiye’nin anlaşmalarla dahil olduğu gümrük birliği gümrük bölgelerine giriş yerine varışından sonra yapılan nakliye ve sigorta giderleri,

Sınai tesis,makina veya teçhizat gibi, ithal eşyası için, ithalattan sonra yapılan inşa, kurma, montaj, bakım veya teknik yardıma ilişkin giderler,

İthal eşyasının satışıyla ilgili olarak bir finansman anlaşması uyarınca  alıcı tarafından üstlenilen faiz giderleri;

Satın alma komisyonları;

İthal eşyasının Türkiye’de çoğaltılması hakkı için yapılan ödemeler.
Gümrük Kanunu Madde 28

Eşyanın Gümrük Kıymetine Iskontolar Dahil Edilir mi?

Iskonto  tutarları, fiilen ödenen veya ödenecek kıymetin içinde değildir. Bununla birlikte, ıskontoların gümrük kıymetine dahil edilmemeleri iki ıskonto durumu için öngörülüştür.

“Peşin Ödeme Iskontosu” ve “Miktar Iskontosu”

Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi Dışındaki Kıymet Belirleme Yöntemleri

Gümrük Kıymetinin satış bedeli yöntemine göre belirlenmesi mümkün değilse, bu durumda, Gümrük Kanunu ve Yönetmeliğinde açıklanan diğer kıymet tespit yöntemlerini sırasıyla uygulamak gerekecektir. Kıymet tespit yöntemlerinde bir hiyerarşi söz konusudur.

Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi

Satış bedeli yöntemine göre belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti, Türkiye’ye ihraç amacıyla satılan ve kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın tarihte gelen “ aynı eşyanın satış bedeli yöntemine göre” belirlenmesi gerekmektedir.

Aynı Eşyanın Satış Bedeli Tanımı

Fiziksel özellik, kalite ve tanındığı özellikleri dahil olmak üzere her hususta aynı olup.  Aynı ülkede üretilmiş, eşyayı ifade etmektedir.

Eşya aynı dahi olsa, kıymeti tespit edilecek eşyanın üretildiği ülkeden başka bir ülkede üretilmiş ise bu amaçla kullanılması ve emsal alınması mümkün olmayacaktır.

Bu uygulama sırasında, birden fazla satış bedeli tespit edilirse, ithal eşyasının gümrük kıymetini belirlemek için, bunlardan en düşük olanının esas alınması gerekmektedir.

Benzer Eşyanın Satış Bedeli Tanımı

Aynı eşyanın satış bedeli tanımı yönteme göre de, eşyanın gümrük kıymeti tespit edilemiyorsa, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı veya yakın tarihte ihraç edilen “benzer eşyanın satış bedeli” yönteminin esas alınması gerekmektedir.

Her hususta aynı olmamakla beraber, aynı işlevi gören ve ticari olarak birbirlerini ikame edebilen, benzer özellikleri ve benzer unsurları bulunan ve aynı ülkede üretilmiş olan eşyayı, ifade etmektedir.

Aynı zamanda, bu uygulama yapılırken, kıymeti belirlenecek eşya aynı ticari düzey ve yaklaşık aynı miktarda satılan benzer eşyanın satış bedeli emsal alınır.

Eşya Kıymet İndirgeme Yöntemi

Bu yöntemde, kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı veya benzer eşya, Türkiye’de ithal edildiği hal ve durumda satılmışsa, ithalatçı tarafından yurt içinde müstakil kişilere aynı veya yakın tarihte yapılan en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat esas alınır.

Bu belirlenen birim fiyattan aşağıdaki indirimler yapılır.

A- Bu satış sırasında mutat olarak ödenen veya ödenmesi kararlaştırılan komisyon veya kar ve genel giderler için yapılması mutat olan ilaveler,

B- Türkiye sınırları içinde gerçekleşen iç nakliye ve sigorta giderleri ile bunlarla ilgili diğer giderler,

C- Eşyanın ithali veya satışı nedeniyle Türkiye’de ödenecek gümrük vergileri ile diğer dahili vergiler,

D- Kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı veya benzer eşyanın, ithal tarihinde veya yakın bir tarihte satışı yoksa, bu eşyanın ithal tarihinden itibaren doksan gün içinde ithal edildiği hal ve durumda yapılan ilk satışına ait birim fiyat esas alınır.

E- İthal edildiği hal ve durumda satılan kıymeti belirlenecek eşya ya da aynı eşya benzer eşya yoksa: (ithalatçının talebi üzerine) ithal edildikten sonra işlenen veya değişikliğe tabi tutulan kıymeti belirlenecek eşyanın müstakil kişilere en büyük miktardaki satışına ait birim fiyat gümrük kıymetine esas alınır.

F- Bu birim fiyatından, eşyanın işlenmesi veya değişikliğe tabi tutulmasından doğan ilave kıymetin düşülmesi ve yukarıda belirtilen indirimlerin yapılması gerekir.

Eşyanın Hesaplanmış Kıymet Yöntemi

Bu yönteme göre, İthal eşyasının kıymeti hesaplanmış kıymet esas alınarak belirlenir. Bu yöntemin uygulanması için, ithalatçının gerekli bilgi ve belgeleri gümrük idaresine ibraz etmesi ve bu bilgi ve belgelerin doğruluğunu ispata hazır olduğunu üretici ülke makamlarından alacağı belge ile tevsik etmesi gerekir.

Hesaplanmış kıymet aşağıdaki unsurların toplamında oluşur.

A- İthal eşyasının üretiminde kullanılan malzeme ve yapılan imalat veya diğer imal işlemlerinin bedel veya kıymet giderleri,

B- Türkiye ye ihraç edilmek üzere ihraç ülkesindeki üreticiler tarafından üretilen, kıymeti belirlenecek eşya ile aynı sınıf veya cins eşyanın satışından mutat olan kar ve genel giderlere eşit bir tutarı,

C- İthal eşyasının giriş liman ve mahalline kadar nakliyesi ile ilgili olarak yapılan yükleme, boşaltma, elleçleme giderleri ile nakliye ve sigorta giderleri,

Tüm Eşyanın Hesaplanma Yöntemleri İle Alakalı Son Yöntem İse

Eşyanın kıymeti yukarıdaki beş yöntemin sırasıyla uygulanmasından sonra da belirlenemiyorsa, Türkiye’de mevcut veriler esas alınarak uygulanır.